Tết Táo Quân gắn với 1 trong 12 cái Tết trong chu trình Tết của người Việt, là tín ngưỡng thờ cúng mang ý nghĩa nhân văn, hướng con người ta tích cực làm việc tốt.
Người Việt xưa tin rằng Táo quân là vị thần bảo vệ gia đình, thường được thờ ở nhà bếp nên còn được gọi là Vua bếp. Để được Táo quân phù trợ, người ta thường làm lễ tiễn đưa trọng thể.
Mâm cũng cỗ mặn với đầy đủ các lễ vật trong Lễ ông Công, ông Táo. Ảnh minh họa
Theo tục cổ truyền, hàng năm vào ngày 23 tháng Chạp các gia đình thường chuẩn bị làm lễ cúng tiễn vua Bếp (còn gọi là ông Công ông Táo) lên chầu trời báo cáo mọi việc tốt xấu của nhân gian.
Tùy vào điều kiện kinh tế, gia cảnh, vùng miền khác nhau. Mỗi gia đình sẽ có cách thức riêng chuẩn bị mâm cúng. Tuy nhiên, một mâm cúng ông Công ông Táo chỉ thực sự chọn vẹn khi đảm bảo đủ các lễ vật cúng không thể thiếu, đặt biệt đối với việc cúng tế của người Việt, yếu tố quan trọng nhất vẫn là tấm lòng thành của gia chủ.
Đối với mâm cúng mặn, theo Tiến sỹ Văn hóa học Nguyễn Thị Hồng cho biết: “Cho dù ở hoàn cảnh nào và điều kiện kinh tế ra sao, một mâm cúng Táo quân bắt không thể thiếu “tam sinh” là 3 đồ cúng sống.”
Cụ thể, đồ cúng tam sinh trong mâm cúng ông Công ông Táo thường sử dụng là: Gạo sống; cá sống và thịt sống. Người Việt xưa thể hiện sự tôn thờ và ghi công ơn các vị thần Bếp bằng những đồ tươi sống bởi họ muốn nhắn gửi các vị thần, hãy nhanh chóng về với nhân gian để giúp đỡ con người nấu chín thức ăn.
Lễ ông Công, ông Táo là ngày lễ có từ lâu đời trong văn hóa tín ngưỡng người Việt. Ảnh minh họa
Bên cạnh đó, đồ cúng “tam sinh” còn gắn với đặc trưng tín ngưỡng với 3 vùng văn hóa: Vùng núi; vùng biển; vùng đồng bằng. Với mong muốn kỳ vọng về sự sinh sôi phát triển, số “3” trong quan niệm của người Việt còn là số dương sinh.
Một trong 3 lễ vật “tam sinh” là cá sống, theo đó cá chép được coi là linh vật của mâm cúng ông Công ông Táo. Đây không chỉ là phương tiện đưa ông Công ông Táo về trời mà còn có nghĩa biểu tượng cho sự an lành và tín ngưỡng phồn thực. Cá chép đỏ vượt vũ môn hóa rồng. Rồng sẽ gọi những cơn mưa giúp cho vạn vật sinh sôi nảy nở.
Ngoài ba lễ vật “tam sinh”, các đồ cúng chín đối với mâm cúng mặn nên được làm một cách tinh giảm và nhất định phải đảm bảo sự tinh sạch, trình bày gọn gàng trước khi dâng lễ, trong đó có thể có các món ăn như: Gà luộc cả con hoặc một miếng. đĩa xôi và mâm ngũ quả để tạo nên sự hợp nhất âm dương.
Với ý nghĩa là thần giữ Lửa cho gia đình, trong các lễ vật cúng ông Công ông Táo không thể thiếu vàng mã. Lý giải việc này, Tiến sỹ Văn hóa học Nguyễn Thị Hồng cho biết: “Người Việt Nam một ngày ba lần đốt lửa nấu cơm, có nghĩa là đốt thần “mình trần chân trụi”. Bởi vậy, hàng năm đến lễ Táo Quần con người phải đốt trả vàng mã là quần áo, giày ủng để các vị thần có trang phục lên chầu trời.”
Theo đó, một bộ vàng mã đầy đủ gồm: Một bộ Thần Linh và một bộ ông Công ông Táo trong đó, có ba bộ nhỏ cho ba người: hai ông một bà. Gia chủ có thể lựa chọn bộ vàng mã có kích thước to, nhỏ tùy vào hoàn cảnh kinh tế khác nhau nhưng không nên lãng phí.
Đồ vàng mã càng dặc biệt quan trọng hơn đối với những gia đình lựa chọn đồ cúng là mâm cỗ chay. Bởi mâm cỗ chay, những đồ cúng “tam sinh” bắt buộc sẽ được thay thế bằng đồ vàng mã, và thịt – cá được thay bằng gạo – muối.
Các đồ chín trong mâm cúng chay sẽ ưu tiên những món ăn làm từ rau củ quả. Việc cúng cỗ chay không làm mất đi sự linh thiêng của lễ ông Công ông Táo. Bởi theo quan niệm của người Việt xưa, việc cúng tế quan trọng nhất vẫn là sự thành tâm của gia chủ. Chỉ cần có sự thành tâm, việc cúng mâm cỗ chay hay mặn, mâm cao cỗ đầy hay đồ cúng tối giản đều sẽ được thần linh ghi nhận.
Mâm cúng với đồ lễ được chuẩn bị tươm tất, gia chủ là người nam chính trong gia đình sẽ ăn mặc chỉnh tề, giữ mình trong sạch và có tâm hướng thiện khi sẽ là người đúng cúng. Đối với người cúng là nữ, tuyệt đối không đứng cúng những ngày kinh nguyệt, phụ nữ đang mang thai và chăm con nhỏ cũng nên kiêng kỵ.
Luân chuyển theo từng thời kỳ với những chuyển biến về điệu kiện kinh tế, thói quen sống,… sẽ có những thay đổi nhỏ trong nghi thức cúng ông Công ông Táo.
Tuy nhiên dù hoàn cảnh có thay đổi ra sao, dù giàu hay nghèo, bận rộn hay thảnh thơi thì ở bất cứ mâm cúng nào, điều quan trọng nhất và không thể thay đổi vẫn là tấm lòng thành tâm của gia chủ.
