- Mở đầu:
– Paraquat có tên khoa học (1, 1 dimethyl, 4, 4 bipyridyl dichloride). Trong nông nghiệp paraquat được sử dụng dưới dạng dung dịch 20%, với các tên là paraquat hay Gramoxon để diệt trừ các loại cỏ dại.
– Paraquat gây độc cho người chủ yếu qua đường uống. Từ ống tiêu hóa paraquat được hấp thu rất nhanh vào máu sau khoảng 2 giờ đã đạt được nồng độ đỉnh trong huyết tương và sau 5 giờ paraquat tập trung cao gây tổn thương ở phổi, thận. Vì vậy các biện pháp hạn chế hấp thu và tăng đào thải độc chất chỉ có hiệu quả khi được thực hiện trong vòng 5 giờ đầu tiên sau khi uống độc chất. Các triệu chứng ban đầu của bệnh nhân ngộ độc paraquat có thể biểu hiện không nặng, thậm chí không có triệu chứng gì, nhưng triệu chứng tổn thương phổi vẫn tiếp diễn dẫn đến xơ phổi, suy hô hấp và tử vong sau vài ngày đến vài tuần.
2. Chẩn đoán:
2.1. Triệu chứng:
– Các triệu chứng sớm tại hệ tiêu hóa:
+ Ngay sau khi uống bệnh nhân thấy đau rát miệng, họng thực quản như bị bỏng, niêm mạc miệng đỏ rực, phù nề, có thể có giả mạc nuốt khó, đau bụng từng cơn, đau tăng lên khi ấn vào vùng thượng vị.
+ Có thể nôn ra máu, tổn thương loét thực quản dạ dày, có thể thủng trong 24 giờ đầu và là dấu hiệu tiên lượng nặng.
– Biểu hiện tại cơ quan hô hấp:
+ Suy hô hấp: là dấu hiệu nặng, nguyên nhân chủ yếu gây tử vong cho bệnh nhân. Bệnh nhân thở nhanh, tím, khó thở là biểu hiện của tổn thương phổi, thể dẫn đến phù phổi cấp trong vòng 3 ngày đầu. Trong những trường hợp ngộ độc nhẹ và trung bình, bệnh nhân có thể không có triệu chứng gì trong vòng một tuần, sau đó tình trạng xơ phổi xuất hiện từ tuần thứ 2 với biểu hiện suy hô hấp tiến triển nặng dần: tím tái, thở oxy mũi và các biện pháp hỗ trợ hô hấp thông thường không có kết quả. Khám lâm sàng tại phổi triệu chứng rất nghèo nàn không tương xứng với tình trạng suy hô hấp nặng.
+ Xét nghiệm khí máu: có tình trạng thiếu oxy máu.
+ Xquang phổi: trắng lan tỏa khảng định tổn thương xơ phổi.
– Biểu hiện tại thận:
+ Đái ít, vô niệu xảy ra sớm là dấu hiệu tiên lượng nặng, đây là biểu hiện sớm của suy thận cấp. Có thể có hội chứng ure máu cao.
+ Khi có biểu hiện lâm sàng suy thận cấp bao giờ cũng có tổn thương phổi.
– Biểu hiện tại gan:
Tổn thương gan phụ thuộc mức độ ngộ độc, ngộ độc nặng có biểu hiện vàng da, gan to, mềm ấn đau, kèm theo các triệu chứng suy sụp tế bào gan, rối loạn đông máu, suy gan cấp.
– Biểu hiện tim mạch:
+ Rối loạn nhịp tim, giảm cung lượng tim, giảm huyết áp, tụt huyết áp. Trường hợp tối cấp gây hoại tử cơ tim và thường tử vong.
+ Khi khám có ngoại tâm thu, huyết áp tụt là tiện lượng rất nặng.
– Biểu hiện tại thần kinh trung ương:
Tuy theo mức độ có thể hốt hoảng, vật vã, nặng có thể hôn mê do phù não.
2.2. Chẩn đoán:
2.2.1. Chẩn đoán xác định: dựa vào
– Có uống thuốc diệt cỏ
– Có bao bì thuốc tên là Paraquat hoặc Gramoxon
– Có tổn thương niêm mạc miệng họng.
Khi có 2 trong 3 tiêu chuẩn trên coi như chẩn đoán xác định.
2.2.2. Chẩn đoán mức độ nặng: tùy thuộc liều uống, thời gian được cấp cứu.
– Uống trên 40mg/kg (0,2 ml /kg loại dung dịch 20%), đến cấp cứu sau 1 giờ: tỷ lệ tử vong là 100%
– Uống 20 – 40mg/kg (0,1 – 0,2 ml /kg loại dung dịch 20%), đến muộn sau 1 giờ hoặc uống trên 40mg/kg nhưng đến sớm trước 1 giờ: tiên lượng nặng, tỷ lệ tử vong cao.
– Uống dưới 20mg/kg (0,1 ml /kg loại dung dịch 20%), đến cấp cứu sau 1 giờ được coi là ngộ độc nhẹ, nếu được cứu chữa tích cực có thể sống.
– Nếu đến sớm trong vòng 1 giờ sau uống thì tiên lượng nhẹ đi 1 bậc
3. Xử trí:
3.1. Tại trạm y tế cơ sở, các phòng khám bệnh viện huyện:
Điều chủ yếu là nhanh chóng hạn chế hấp thu bằng các biện pháp sau:
– Cho bệnh nhân uống : than hoạt Antipois Bmai 5ml/kg cân nặng. Hoặc than hoạt dạng bột mịn 1 – 2 g/kg cung với sorbitol 2 – 4 g/ kg hòa trong
50 – 100 ml nước, có thể cho uống nhắc lại sau 2 giờ.
Hoặc Fullers earth (đất sét) 1g/ kg hòa cùng nước uống
– Nếu không có cả 2 loại trên: uống đất sét hòa loãng thành bùn, uồng 100ml/ lần và cho uống nhiều lần.
– Sau đó tiến hành gây nôn, nếu không có chống chỉ định
– Rửa dạ dày nếu có điều kiện với nước pha 5 – 9 g muối cho 1 lít nước. Số lượng nước rửa dạ dày thường khoảng 2 – 5 lít. Rửa dạ dày càng sớm càng tốt, tốt nhất là trong 2 giờ sau uống. Có thể rửa dạ dày ở tuyến xã với điều kiện nhân viên y tế đã được huấn luyện kỹ thuật rửa dạ dày.
– Sau rửa dạ dày cần hút hết dịch trong dạ dày và cho bệnh nhân uống 1 liều than hoạt 20 – 40 g kèm theo 1 liều sorbitol gấp đôi.
– Nếu có suy hô hấp: bóp bóng qua mặt nạ, đặt canun mũi họng.
– Nếu có tụt huyết áp: truyền dung dịch Natriclorua 0,9%.
3.2. Vận chuyển cấp cứu:
Bằng mọi cách chuyển bệnh nhân đến bệnh viện hoặc trung tâm hối sức tích cực nơi có khả năng lọc máu càng nhanh càng tốt.
4. Phòng bệnh:
– Chỉ những người được huấn luyện và cấp giấy phép mới được phân phối , cất giữ và sử dụng paraquat
– Hóa chất paraquat cần để nơi riêng biệt, kín đáo, có khóa, chỉ người có thẩm quyền mới có thể mở và lấy được.
– Dặn dò, hướng dẫn cho trẻ em và người lớn biết tác dụng, độc tính nguy hiểm của paraquat để giáo dục cho trẻ ý thức phòng tránh ngộ độc.
– Không bán paraquat dung dịch 20% mà nên pha loãng nhiều lần trước khi người sử dụng mua về dùng.
