Về thành phần hóa học, diếp cá chứa alkaloid (cordalin), flavonoid (afzelin, rutin, isoquercitin, quercitrin…) và tinh dầu (trong đó, chất methyl – n – nonyl ceton có mùi rất khó chịu đặc trưng). Theo Đông y, diếp cá vị cay, hơi lạnh, hơi độc; vào phế và can. Có tác dụng thanh nhiệt giải độc, lợi thuỷ tiêu thũng. Dùng cho người viêm khí phế quản, viêm xoang, áp-xe phổi, phù nề, hội chứng lỵ cấp, viêm đường tiết niệu tiểu rắt, tiểu buốt, huyết trắng, khí hư, mụn nhọt. Ngày dùng 10 – 30g khô, 30 – 60g tươi.
Một số bài thuốc và món ăn thuốc có diếp cá:
Chữa đơn sưng: diếp cá, cỏ nhọ nồi, cải rừng, xương sông, dưa chuột, khế, đơn đỏ, huyết dụ mỗi vị 15g; xích hoa xà 3 lá, bí đao 3 lát, củ nâu 3 lát. Tất cả giã nát, thêm nước và vắt lấy nước uống, bã đắp vào chỗ sưng (theo Nam dược thần hiệu).
Chữa sởi: diếp cá 15g, rau dệu 15g, đậu chiều 12g, cam thảo đất 12g. Sắc uống làm 2 lần trong ngày. Công dụng: thúc sởi mau phát ra ngoài.
Chữa viêm phổi: diếp cá, kim ngân, lô căn, liên kiều mỗi vị 20g; thạch cao 40g; hạnh nhân, hoàng liên, hoàng cầm mỗi vị 12g; ma hoàng 8g, cam thảo 5g. Thạch cao sắc trước 15 phút; hoàng liên giã dập, cho các vị thuốc vào sắc uống làm 2 lần trong ngày. Nếu khó thở, thêm đình lịch tử 12g, tang bạch bì 12g; nếu ho ra máu, thêm bạch mao căn 12g.
Salad rau diếp cá rất tốt cho người viêm đường tiết niệu.
Chữa viêm xoang: diếp cá 20g, thạch cao 40g, kim ngân hoa 16g; tân di, hoàng cầm, chi tử, tri mẫu, mạch môn mỗi vị 12g. Thạch cao sắc trước 15 phút, sau đó cho các vị thuốc vào, sắc uống ngày 1 thang. Nếu bệnh nhân sợ lạnh, sốt, nhức đầu thì bỏ hoàng cầm, mạch môn; thêm ngưu bàng 12g, bạc hà 12g.
Chữa áp-xe phổi, ho ra máu mủ: diếp cá tươi 125g, phổi lợn 1 cái, cùng nấu canh, ăn phổi và uống nước. 2 – 3 ngày dùng 1 thang, uống 3 – 5 thang.
Salad diếp cá, rau diếp: diếp cá tươi 100g, rau diếp tươi 100g. Hai thứ rửa sạch hoặc nhúng qua nước sôi, thái đoạn, thêm 2 – 3g bột muối, trộn đều. Pha sẵn nước gia vị gồm: tương dấm, dầu vừng, gừng tỏi được bỏ vỏ giã nát, hành đập giập. Tất cả đem trộn làm sa lát, ăn. Dùng tốt cho người bị áp-xe phổi, viêm khí phế quản, viêm đường tiết niệu.
Si rô diếp cá tỳ bà: lá diếp cá 60g, lá tỳ bà 20g, nước ép bí đao 100ml. Lá diếp cá và tỳ bà ép lấy nước trộn đều cùng nước ép bí đao, thêm chút đường trắng hoà tan. Thích hợp cho người viêm khí phế quản, sốt ho nhiều đờm (đàm nhiệt khái thấu).
Ngư tinh thảo lô căn ẩm: diếp cá 30g, lô căn 30g. 2 vị sắc lấy nước, thêm chút đường khuấy tan, chia 2 lần uống trong ngày. Dùng tốt cho người bị lao phổi khái huyết, áp-xe phổi, viêm khí phế quản, ho sốt.
Ngư tinh thảo kim ngân hoa ẩm: diếp cá 30g, kim ngân hoa 15g, bạch mao căn 30g, liên kiều 15g. Tất cả sắc lấy nước, pha thêm chút đường trắng, chia 2 – 3 lần uống trong ngày. Dùng tốt cho người bệnh viêm phổi cấp, viêm đường tiết niệu, sốt, ho, tiểu rắt, tiểu buốt, nổi ban dị ứng.
Kiêng kỵ: Không dùng cho người thể trạng hư hàn.
Diếp cá thanh nhiệt giải độc, lợi thuỷ tiêu thũng. Dùng cho người viêm khí phế quản, viêm xoang, áp-xe phổi, phù nề…
