Nhầm lẫn y tế – Những câu chuyện dở khóc, dở cười

Tin từ thung lũng Tình Yêu cho hay: một mệnh phụ phu nhân đã đệ đơn lên ba tòa quan lớn để kiện giải phẫu gia Biển Hoa vì làm méo mó bộ ngực của bà ta. Bà mụ mải nghe nhạc “vàng”, nặn cho bà ta cặp nhũ hoa quá khổ khiến bà nặng nề khi đi lại, khó thở khi nằm. Lương y Biển Hoa hứa sẽ tu bổ để ngực thon nhẹ hơn. Ông gọt cắt hơi quá tay nên bên xẹp bên phồng.

Một danh hề Mỹ được nối động mạch tim bị nghẹt thì bác sĩ lại giải phẫu mạch máu lành. Vì “mạch máu anh ta nằm ở vị trí bất thường nên tôi phạm bất cẩn không cố ý”, ông thầy thuốc bào chữa.

Thay vì bán thuốc chữa phong thấp celebrex như ghi trong toa bác sĩ thì dược phòng lại đưa cho bệnh nhân thuốc chống kinh phong cerebyx.

Một bà nạ dòng, đông con, muốn chồng tận hưởng lạc thú phòng the, yêu cầu thầy lang thu hẹp “sự đời”, nhưng quên không đo kích thước. Lang quân vất vả vì đường vào quá chật, bực mình bỏ cuộc chơi. Tội nghiệp lang y lãnh lời trách móc, bồi thường nới rộng…

Và nhiều trường hợp khác nữa thường được truyền thông ồn ào nhắc nhở loan tin. Đó là những nhầm lẫny tế trong việc phục vụ bệnh nhân.

Bên Hoa Kỳ, Viện Y học cho biết, hàng năm có từ 44.000 – 98.000 người chết vì những sai sót có thể tránh được này. Con số vừa kể thực ra cũng không chính xác lắm vì có nhiều nhầm lẫn không được ghi lại, cũng như các nhầm lẫn do chăm sóc tại gia, tại viện dưỡng lão đều chưa được biết tới. Tại bệnh viện, nhầm lẫn y tế là nguy cơ thứ 8 gây ra tử vong ở Mỹ: cao hơn cả chết vì tai nạn xe hơi (43.458), ung thư vú (42.297) hoặc bệnh AIDS (16.516).

Những kiểu nhầm lẫn thường gặp

Chỉ việc nhầm lẫn về dược phẩm mỗi năm cũng gây tử vong cho 7.000 người ở nhà thương và 10.000 người ở các phòng mạch.

Nhầm tên thuốc rất thuờng xảy ra vì tên gần giống nhau (thuốc kinh phong lamictal với thuốc kháng nấm lamisil, thuốc chống loãng xương fosamax thay vì flomax cho bệnh nhiếp tuyến). Và còn nhiều nhầm lẫn khác nữa. Nhân viên thừa hành không thực hiện đúng kế hoạch. Bệnh nhân té ngã trong phòng tắm vì sàn ướt. Nhiễm bệnh lây lan vì vệ sinh bệnh viện kém. Chích thuốc gây nhiễm độc ngoài da. Lạm dụng, bạo hành bệnh nhân già. Người chuyên môn thiếu khả năng, cẩu thả. Không đủ chuyên gia, một người làm công việc của 2, 3 người.

Hậu quả của tổ chức bảo hiểm giới hạn quyền quyết định của thầy thuốc, giới hạn tham khảo ý kiến, giới hạn thời gian, phương tiện điều trị…

Nơi mà nhầm lẫn thường xảy ra là tại bệnh viện, phòng mạch bác sĩ, dược phòng, viện dưỡng lão.

Nhầm lẫn y tế do đâu?

Nhầm lẫn y tế xảy ra khi:

– Định bệnh sai.

– Phương thức mang ra để chữa trị nhưng không đạt được kết quả như đã dự trù.

– Phương thức trị liệu không thích hợp với bệnh nhân. Người bị suyễn lại uống thuốc có tác dụng làm phế quản thu hẹp.

– Cho thuốc mà không biết là bệnh nhân dị ứng với thuốc đó.

– Cho đúng thuốc nhưng ghi phân lượng quá cao, nguy hiểm tới tính mạng bệnh nhân.

– Dược phòng đưa nhầm thuốc cho bệnh nhân.

– Nhân viên sơ sót trong khi chăm sóc: Đã có trường hợp một chuyên viên gây mê, ngủ gật, không đối phó với thay đổi bất thường của bệnh nhân đang được mổ. Bệnh nhân thiệt mạng. Biện hộ vì “hôm đó tôi phải gây mê cho mấy bệnh nhân liền, nên ngủ thiếp đi mất. Tôi không cố tình”. Nhưng tòa vẫn mời ông về “ngủ nghỉ” dăm năm cho khỏe và cũng tránh có thêm nạn nhân tử vong vô ích.

– Không có sự giải thích, tìm hiểu giữa bệnh nhân và người chăm sóc, nhất là ngôn ngữ bất đồng; bệnh nhân ngại ngùng, không hỏi. Đây là trường hợp thường xảy ra ở nước ta. Người bệnh thì hay ngại ngùng, quá tế nhị, sợ thầy thuốc cho là mình căn vặn, nên đôi khi mang phần thiệt về mình.

– Bệnh nhân ăn kiêng mà phần ăn lại có nhiều thực phẩm, gia vị không thích hợp. Ví dụ như tăng huyết áp cần hạn chế muối, lại cho ăn cà muối; hoặc đái tháo đường lại tráng miệng bằng bánh ngọt…

Tránh nhầm lẫn, cách nào?

Để tránh nhầm lẫn, người cung cấp dịch vụ cũng như bệnh nhân cần ý thức được việc làm và nhu cầu của mình. Phía cung cấp dịch vụ đang cố gắng đưa ra các biện pháp để giảm thiểu lỗi lầm từ phía mình. Nhiều bệnh viện đã lập ra ủy ban tự kiểm thảo, thiết kế dụng cụ chia phát thuốc tự động, tổ chức các lớp học tập để cập nhật kiến thức chuyên môn. Họ cũng dùng hệ thống máy vi tính để kiểm soát lại các quyết định của nhân viên y tế.

Khi còn tại chức, chính Tổng thống Bill Clinton cũng thấy vấn đề trầm trọng. Ông đã lập ra một cơ quan với ngân sách 20 triệu đô để tìm cách giảm thiểu nhầm lẫn y tế tại hơn 6.000 bệnh viện tham dự chương trình Medicare.

Cơ quan Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ cũng dồn nhiều nỗ lực để giảm thiểu nhầm lẫn này. Cơ quan có nhiệm vụ kiểm soát, bảo đảm an toàn dược phẩm cũng như theo dõi rủi ro do dược phẩm gây ra. Tránh sản xuất thuốc có âm và có dáng giống nhau (sound- alike, look- alike); đòi hỏi nhãn hiệu ghi rõ tác dụng có hại, tương tác giữa các thuốc; theo dõi sự dùng thuốc sau khi cho phép bào chế coi có tác dụng độc hại không ngờ. Nhưng cơ quan thú nhận là không kiểm soát được sự viết tháu, viết nhanh của thầy thuốc biên toa.

Viện Y học Quốc gia đã thúc giục có luật đòi hỏi bệnh viện, dưỡng đường, phòng mạch và viện dưỡng lão thông báo cho chính quyền tiểu bang về mọi tử vong, thương tích do Nhầm lẫn y tế gây ra để học hỏi, mà tránh tái diễn. Theo tổ chức này, căn bản của những nhầm lẫn là do thiếu thận trọng trong hệ thống dịch vụ y tế.

Hiệp hội Y học Hoa Kỳ thì lại an ủi: “Bất cứ một nhầm lẫn nào đưa thiệt hại cho bệnh nhân đều là lầm lỗi. Nhưng nói chung, y tế nơi đây rất an toàn khi ta thấy là mỗi ngày có cả triệu tương quan bệnh nhân – thầy thuốc”.

Giới chức khác lại phát ngôn: “Chăm sóc y tế là con người chăm sóc con người, từng bệnh nhân một. Khi mà còn con người chăm sóc cho nhau thì thế nào cũng có sơ sót do con người gây ra”. Và đề nghị là hãy quên đi thói quen chỉ tay buộc tội (naming, shaming, blaming) đối với người cung cấp dịch vụ y tế phạm lỗi mà tập trung vào việc ngăn ngừa nhầm lẫn có thể xảy ra trong tương lai bằng cách hoàn thiện hóa sự cung cấp dịch vụ.

Dân gian mình vẫn thường nói “Phúc chủ, Lộc thầy”. Ngoài kinh nghiệm chuyên môn trị bệnh, người thầy thuốc cũng nhờ cái âm đức tốt của bệnh nhân để giúp mình được tiếng là mát tay, chữa khỏi. Không kể những trự lang băm, bịp bợm, người thầy thuốc vốn vẫn được coi trọng “Lương y như từ mẫu”. Tương quan thầy thuốc bệnh nhân vốn bao dung, thông cảm. Những sơ sót đa số đều là vô tình. Những lời chân thành xin lỗi, những hành động cải thiện đều đưa tới cái kết có hậu.

Ngày nay, tương quan này thường bị chi phối của nhóm tài phiệt, thương mại. Thầy thuốc bị giới hạn trong việc trị bệnh. Bệnh nhân bị hạn chế quyền được chăm sóc y tế. Lương y trở thành người cung cấp dịch vụ, bệnh nhân là người tiếp nhận. Tương quan trở nên lỏng lẻo, sòng phẳng, đôi khi căng thẳng. Vì sơ hở từ phía này hoặc phía kia là đáo tụng đình, làm giàu cho nhóm mưu mẹo, nhiều pháp lý.

BS. Nguyễn Ý Đức (từ Mỹ)